RDS – Radio Data System

Definicja RDS
Definicja przyjęta przez BBC mówi „Radio Data System (RDS) to podnośna modulowana informacją cyfrową, a następnie dołożona do konwencjonalnej emisji UKF FM, pozwalająca na wydzielanie tego strumienia danych przez odpowiednio przystosowane odbiorniki i tym samym poprawę odbioru, strojenia i dostarczenia dodatkowych informacji”1. Innymi słowy, w sygnale stacji radiowej UKF nadawana jest informacja (na podnośnej 57 kHz) w której zakodowany jest szereg dodatkowych informacji o stacji – przeznaczonych zarówno dla odbiornika jak i dla odbiorcy. Dane dla radioodbiorników wykorzystywane są na przykład do strojenia urządzenia – w związku z tym są one powtarzane znacznie częściej niż wiadomości dla słuchaczy (takie jak nazwa stacji). Dzięki temu zazwyczaj nie sposób jest zauważyć kiedy odbiornik przełączył się na odbiór z lepszego nadajnika.

Historia RDS
System RDS powstał jako ułatwienie posługiwania się odbiornikiem UKF FM. Pierwsze prace nad stworzeniem systemu przekazującego dodatkowe informacje i zarazem nie powodującego zakłóceń przeprowadzone zostały pod koniec lat siedemdziesiątych dwudziestego wieku. Swoje projekty przygotowały takie kraje jak Wielka Brytania, Szwecja, Finlandia, Holandia i Francja. Po przeprowadzeniu testów okazało się, że najlepszą propozycję przygotowali Szwedzi. W 1982 roku wprowadzona została nazwa RDS oraz zdecydowano się na przyjęcie systemu jako zalecanego w Europie. Cztery lata później Międzynarodowy Komitet Radiokomunikacyjny (CCIR) zalecił stosowanie go do przekazywania dodatkowych informacji wraz z sygnałem stacji UKF. Jeszcze przed końcem lat osiemdziesiątych RDS zaczął działać w Wielkiej Brytanii (1987), Niemczech (1988), Szwecji (1986) i na Węgrzech (1987)

Odbiorniki z RDS
Odbiorniki wyposażone w RDS można podzielić na trzy grupy: stacjonarne, samochodowe i przenośne.
Do grupy odbiorników stacjonarnych zaliczają się wszelkiego rodzaju mini- i mikrowieże oraz tunery wchodzące w skład zestawów. Większość z nich zawiera podstawowe funkcje, jak PS, PTY, RT, CT, niektóre również AF, TP, PI i EON. Ceny tych odbiorników są dość wysokie – od kilkuset do kilu tysięcy złotych.
Odbiorniki samochodowe – legalnie do nabycia w cenie od kilkuset złotych – wyposażone są w opcje przydatne w samochodzie, zarówno w czasie długich podróży, jak i w krótkich, miejskich jazdach w korkach. Oprócz standardowych funkcji jak PS i PTY posiadają rozwinięte funkcje AF, TP/TA, EON oraz wyszukiwanie stacji o tym samym numerku PI.
W ostatnim czasie na polskim rynku pojawiły się też odbiorniki przenośne wyposażone w RDS. Należą do nich: przenośny odtwarzacz kasetowy („walkman”) firmy AIWA, radiobudziki firm AIWA i Conrad, małe radyjka Thomsona i Conrada oraz radiomagnetofon z CD Thomsona. Ceny tych urządzeń wahają się od 200 do 450 złotych. Osobną podgrupą odbiorników przenośnych są radia z rozbudowanymi falami krótkimi. Ich ceny sięgają nawet 1000-1500 złotych. Wszystkie są wyposażone w PS i PTY. Pozostałe funkcje, jak RT, CT, AF, TP, TA, EON zależą od odbiornika

PS – Programme Sernice
Mówiąc najprościej PS to tekst składający się z maksimum ośmiu znaków zawierający nazwę stacji. Jest on wyświetlany w każdym odbiorniku wyposażonym w funkcję RDS. Według norm powinien być statyczny – to znaczy zawierać tylko jedną ośmioznakową sekwencję, jak np. ” BBC R4 ” – oznaczające czwarty program angielskiej radiofonii publicznej. Ostatnio coraz częściej w świecie, a w Polsce praktycznie od zawsze można spotkać napisy zmieniające się co kilka sekund, zawierające nie tylko nazwę stacji, ale również informacje typu częstotliwość, nazwa miasta, godzina, data, numer telefonu itp. Jednym z argumentów przeciwników dynamicznego PS-u jest rozpraszanie kierowcy w czasie jazdy. Istnieją też odbiorniki nieprzystosowane do tak często zmieniających się treści – zapisują one każdą odebraną sekwencję w pamięci, a po przekroczeniu limitu zawieszają się.

RT – Radio Text
Ciąg składający się z 64 (32) znaków alfanumerycznych. Może zawierać dowolne informacje pochodzące od nadawcy – takie jak tytuł audycji, nazwisko prowadzącego, wykonawca i tytuł utworu prezentowanego na antenie, adres i telefon stacji. Możliwe jest nadawanie kilku sekwencji, a co za tym idzie przekazywanie różnych, niezależnych od siebie informacji w każdej z nich. Funkcja ta jest najczęściej dostępna w odbiornikach stacjonarnych.
RT w Polsce
Polskie stacje radiowe wykorzystują Radio Text na najróżniejsze sposoby. Najczęściej pojawiającą się w nim informacją są namiary na stację – adres, telefon, adres internetowy. Również tu (podobnie jak w PS) dość często nadawane są hasła reklamowe stacji. Obok podstawowych informacji w Radio Tekście RMF FM można spotkać informacje o aktualnie prezentowanym utworze (wykonawca+tytuł) oraz wydarzenia z kraju i ze świata poruszane w Faktach na antenie stacji. RMF Classic natomiast oprócz informacji o tym co jest aktualnie prezentowane na antenie (autor+tytuł), podaje również to, co pojawi się za chwilę… Niektóre rozgłośnie, takie jak Radio Wrocław nadają pozdrowienia swoich słuchaczy – czytelników RT. Istnieje również dość duża grupa nadawców, którzy nie nadają sygnału RT i nie wykorzystują tej szansy kontaktu ze słuchaczami.

PTY – Programme Type
Jest to informacja o charakterze nadawanego programu. Każda stacja przyporządkowuje swojemu programowi (audycjom) jeden z dwudziestu ośmiu dostępnych kodów – typów programów. Na liście dostępnych znajdują się takie pozycje jak nauka (Science) i muzyka pop (Pop M) – pełna lista przedstawiona jest w tabeli poniżej. Wygodną funkcją oferowaną przez odbiorniki radiowe z RDS jest wyszukiwanie stacji nadających określony rodzaj programu – na przykład muzykę poważną lub wiadomości.

PTY w Polsce
W Polsce większość stacji radiowych nadaje statyczne PTY – raz przyporządkowane do ogólnego charakteru programu. Zazwyczaj więc, niezależnie od tego czy rozgłośnia nadaje wiadomości, czy przebój rockowy na wyświetlaczu pojawia się jeden napis – najczęściej POP M. Niektóre stacje – takie jak Trójka, Radio Zet i RMF FM – nadają dynamiczne PTY. Tu jednak dynamika najczęściej ogranicza się do zmiany POP M (VARIED) na NEWS o pełnej godzinie… Innym, znacznie poważniejszym, problemem polskich nadawców jest przyporządkowanie programu do jednej z powyższych kategorii. Sądząc po PTY łódzkie Radio Parada jest radiowym odpowiednikiem TVN24 – wiadomości non-stop (NEWS), a np. warszawska Pogoda stacją rockową (ROCK M), choć informacje na antenie powyższej stacji wskazują, że gra złote przeboje (oldies). Wiele stacji nie mogąc się zdecydować, po prostu nie nadaje tej funkcji (NO PTY / NONE). Tak więc w polskich warunkach wyszukiwanie stacji po charakterze programu nie działa najlepiej. „Rekordem” w tej dziedzinie było chyba nadawanie przez kilka miesięcy jako PTY Radia Mazowsze z Łomianek LIGHT M – czyli lekkiej muzyki klasycznej, gdy na antenie dominowała muzyka lekka, łatwa i przyjemna

CT – Clock Time and Date
Jedną z możliwości RDS-u jest przesyłanie aktualnej godziny i daty. Na podstawie wysyłanego przez nadawcę sygnału część odbiorników potrafi regulować swój wewnętrzny zegar (służący na przykład do włączania/wyłączania odbiornika o danej godzinie), a to z kolei pozwala zapomnieć użytkownikowi o problemach związanych ze zmianą czasu – zarówno w czasie podróży, jak i pomiędzy czasem letnim i zimowym.

CT w Polsce
Sygnał CT ma z założenia podawać czas punktualny, „który nie śpieszy się ani nie spóźnia”1. W polskich realiach istnieje tylko kilka stacji na których można polegać – są to ogólnopolskie stacje Polskiego Radia (większość nadajników), RMF FM i Radio Zet oraz niektóre stacje lokalne. Większość rozgłośni nie dba o punktualność nadawanego sygnału. Standardem są odstępstwa rzędu kilku minut, choć zdarzają się również kilku-, a nawet kilkunastogodzinne. Tradycyjnie też znajdują się stacje, które nie zwracają uwagi na zmiany czasu i nadają przez cały rok jeden – letni lub zimowy… W takim przypadku pobudka z odbiornikiem, którego zegar synchronizuje się automatycznie, może być zaskakująca…

EON – Enhanced Other Networks
EON opiera się na współpracy między rozgłośniami. W sygnale RDS jednej (danej) stacji jest nadawany charakter programu, numer PI oraz częstotliwości innych – współpracujących – nadawców. Użytkownik słuchający stacji w systemie EON (wskazanie na wyświetlaczu) może wybrać jakiego rodzaju programu chciałby posłuchać (np. wiadomości dla kierowców, serwis informacyjny, …). Gdy tylko któraś z zaprzyjaźnionych rozgłośni rozpocznie nadawanie programu o wybranym charakterze, odbiornik automatycznie – na czas trwania audycji – przełączy się, a następnie powróci do słuchanego wcześniej programu. Wymaga to dobrej synchronizacji koderów RDS wszystkich zaprzyjaźnionych stacji – tak, aby w momencie pojawienia się sygnału o wybranej audycji w RDS, audycja ta rzeczywiście pojawiała się na antenie… System ten działa w stacjach BBC w Wielkiej Brytanii.

EON w Polsce
W Polsce system EON nie jest (jeszcze) wykorzystywany. Przewidując skalę zjawiska (gdy się już pojawi) można stwierdzić, że system nie będzie dotyczył wszystkich największych stacji – trudno sobie na przykład wyobrazić, aby odbiornik nastawiony na Radio Zet przełączył się na RMF, bo ten rozpoczął nadawanie „Faktów”… Można więc przypuszczać, że stacjami objętymi systemem byłyby tylko stacje Polskiego Radia (ogólnopolskie i być może regionalne)

AF – Alternative Frequencies
Jest to lista alternatywnych częstotliwości na których nadaje stacja. Dzięki niej w czasie podróży odbiornik jest w stanie przełączać się – bez udziału użytkownika – pomiędzy kolejnymi nadajnikami (częstotliwościami) wybranej stacji, zapewniając jak najlepszy odbiór. Przełączanie się pomiędzy nadajnikami jest powiązane z funkcją PI (czterocyfrowy kod stacji) – jest to gwarancją tego, że odbiornik nie przełączy się na inną stację nadającą w okolicy na jednej z wpisanych na liście częstotliwości. W niektórych odbiornikach funkcja ta działa również w przypadku, gdy nie jest zachowana ciągłość sygnału – wtedy (np. po znalezieniu się w nowym mieście) odbiornik może sam odnaleźć „aktualne” częstotliwości zaprogramowanych stacji. Istnieją dwa standardy nadawania listy AF – jeden, gdy stacja ma do 25 zamiennych częstotliwości, drugi obsługujący również większą liczbę nadajników. Są one do siebie dość podobne i odbiornik automatycznie rozpoznaje w którym z nich działa słuchana stacja.

AF w Polsce
W Polsce funkcja AF jest wykorzystywana głównie przez nadawców ogólnopolskich i ponadregionalnych. Podróżując po kraju można bez ręcznego przestawiania odbiornika słuchać RMF-u, Zetki, Dwójki oraz Trójki – tu problemy mogą występować jedynie na skraju zasięgu nadajników. Nieco gorzej jest z Jedynką i Biską – listy AF tych stacji nie zostały jeszcze uzupełnione o nowe, wciąż pojawiające się częstotliwości powiększające zasięg oraz Radiem Maryja, którego część nadajników nie jest wyposażona w RDS. W przypadku Radiostacji i Radia WAWa nie można mówić o bezpośrednim przełączaniu się pomiędzy nadajnikami (z wyjątkiem Trójmiasta) – tu głównie znajduje zastosowanie automatyczne wyszukiwanie stacji po wybraniu zaprogramowanej stacji (np. zaprogramowana w Warszawie Radiostacja odnajdzie się na odbiorniku w Krakowie czy Wrocławiu). Funkcja AF działa również poprawnie w niektórych lokalnych rozgłośniach posiadających kilka nadajników (głównie stacje Polskiego Radia).
Często zdarza się, że pomimo rozpoznawania listy AF odbiornik nie chce się przełączyć na silniejszy sygnał danej stacji. Jest to spowodowane przez jedną z dwóch rzeczy: 1. brakiem odpowiedniej częstotliwości na liście AF, 2. nadawaniem różnych numerków PI przez różne nadajniki tej samej stacji. W takim przypadku dla odbiornika – nie czytającego przecież PS – są to zupełnie inne rozgłośnie… Z taką sytuacją mogą się spotkać na przykład słuchacze Radia TOK FM. Oprócz wielonadajnikowych stacji nadających AF i zgodne lub niezgodne kody PI, występują również takie, które pomimo posiadania kilku nadajników, nie nadają listy z częstotliwościami alternatywnymi – skazują tym samym słuchaczy na samodzielne odnajdywanie częstotliwości wyświetlanej na przykład w dynamicznym PS lub Radio Tekście. Ciekawym zjawiskiem jest też fakt, że istnieją stacje jednonadajnikowe nadające listę AF… Znajdują się na niej na przykład częstotliwości zaprzyjaźnionych rozgłośni (odbiornik nie przełącza się w związku z niezgodnością numerków PI).

TP – Traffic Programme / TA – Traffic Announcement
Zarówno funkcja TP jak i TA przydają się głównie w samochodzie. Sygnał Traffic Announcement (TA) nadawany jest przez stacje radiowe w momencie nadawania informacji drogowych. Dzięki temu – jeśli tylko słuchacz sobie tego zażyczy – istnieje możliwość automatycznego przełączenia się odbiornika z trybu TAPE lub CD na radio na czas trwania komunikatów o korkach i objazdach. Niektóre odbiorniki mogą też samoczynnie zmieniać głośność, a nawet brzmienie dźwięku w taki sposób, aby mowa była bardziej zrozumiała. Dotyczy to zarówno odbiorników samochodowych jak i niektórych wykorzystywanych w domach.
Przy użyciu funkcji Traffic Programme (TP) stacja radiowa informuje swoich słuchaczy, że nadaje wiadomości dla kierowców wraz z sygnałem TA. Informowanie jest realizowane poprzez odpowiedni napis pojawiający się na wyświetlaczu odbiornika. Słuchacze widząc wskazanie TP powinni mieć pewność, że o bliżej nieokreślonej porze – w trakcie informacji o ruchu drogowym – wybrana stacja radiowa nada sygnał TA. Po odpowiednim ustawieniu odbiornika mogą więc słuchać ulubionej kasety lub płyty i pozostawać z wiadomościami na bieżąco.

TP i TA w Polsce
Tak się złożyło, że w Polsce nadawanie sygnału TP zazwyczaj nie wiąże się w żaden sposób z nadawaniem sygnału TA. W ogóle polskie stacje radiowe nadające sygnał TA można policzyć na palcach. Mimo to zdecydowana większość dostępnych na skali programów sygnał TP nadaje… Co więcej, zdarzają się nawet stacje radiowe, które nadają sygnał TP pomimo, iż w ogóle nie mają w ramówce informacji dla kierowców…
Na szczęście zdarzają się polskie stacje radiowe, które nadają TP i TA zgodnie z założeniami. Można do nich zaliczyć np. Radio Merkury z Poznania i Radio Opole. Na upartego do tej listy można dodać Radio Zet i RMF FM – tu sygnał TA owszem się pojawia, ale zazwyczaj nie częściej niż raz w roku – 1 listopada (w Radiu Zet nawet nie zawsze). Najbardziej rozwinięte RDS-owe informacje dla kierowców miał RMF FM w czasach rozszczepiania programu na regiony. W tym miejscu warto dodać, że w naszym eterze zdarzają się też stacje radiowe, które sygnał TA nadają 24 godziny na dobę – i nie jest to równoznaczne z tym, że radio to nadaje przez cały czas traffiki…

PI – Programme Identification
PI jest to czterocyfrowy (zapis heksadecymalny – w układzie szesnastkowym) kod, przypisany do stacji radiowej. Każda z cyfr w kodzie pełni swoją rolę – pierwsza odpowiedzialna jest za kraj z którego nadawany jest program (Polska 3, Słowacja 5, Czechy 2, Niemcy D, Francja F), druga mówi o zasięgu (0 – program lokalny, 1 – międzynarodowy (na przykład BBC), 2 – ogólnokrajowy, 3 – ponadregionalny, 4-F – regionalny). Pozostałe dwie – na przykład w Niemczech – kodują informację o publiczności/prywatności nadawcy i numer programu. Na podstawie kodu PI odbiornik identyfikuje stację. Jest to ściśle powiązane z funkcją AF – odbiornik nie przełączy się na nową częstotliwość, jeżeli kody obu (starej i nowej) nie pokrywają się – w ten sposób gwarantując ciągłość słuchania programu. W związku z tym kod PI należy do najczęściej nadawanych w sygnale RDS – jest powtarzany co najmniej 11 razy na sekundę. Niektóre odbiorniki posiadają możliwość wyświetlania PI. Częste powtarzanie i teoretyczna niepowtarzalność kodu sprawia, że doskonale nadaje się on do identyfikacji odebranych stacji, nawet gdy sygnał jest za słaby do odczytania nazwy stacji.

PI w Polsce
Zgodnie z założeniami kody PI wszystkich polskich stacji nadających RDS powinny zaczynać się od cyfry 3. W praktyce jednak zdarzają się wyjątki – na przykład Radio Katowice nadaje FF10, a Radio Parada z Łodzi F000. O ile reguły 'trójki’ na początku przestrzegają praktycznie wszyscy, o tyle znacznie gorzej jest z drugą cyfrą. Bez problemu można znaleźć stacje lokalne z „numerkami” z przedziału 31xy – 3Fxy, a także stacje regionalne (wielonadajnikowe) z przedziału 30xy-33xy… W Polsce każda stacja sama dobiera sobie „numerek”, który jest wpisywany do kodera RDS-u, a to – przyjmując losowanie dwóch ostatnich pozycji – daje 256 możliwości dla stacji lokalnych i 256 dla „grupy” 31xy-3Fxy. Pomimo tak dużej liczby kombinacji (na ok. 200 stacji, nie wszystkie z RDS) można znaleźć zupełnie niezależne od siebie rozgłośnie nadające ten sam „numerek” (np. kody regionalne kończące się na 00 są nadawane przynajmniej przez pięć stacji)! Innym problemem jest to, że jedna stacja posiadająca kilka nadajników nadaje z (każdego) nich różne kody PI. W takich przypadkach odbiornik nie identyfikuje stacji i w konsekwencji nie przestawia na „lepszą” częstotliwość.

Artykuł napisany przez Michała M.
Literatura: Materiały włąsne